Minska situacija
MINSKA SITUACIJA JANUAR 2024.
Problemi u vezi sa humanitarnim razminiranjem u Srbiji su brojni, a brzina njihovog rešavanja zavisi od obezbeđenja sredstava za razminiranje.
Za usklađivanje poslova u vezi sa humanitarnim razminiranjem, u Srbiji je 2002. godine osnovan Centar za razminiranje kao samostalni državni organ.
Prilikom osnivanja Centra, predstavnici relevantnih međunarodnih organizacija su tražili da se Centar za razminiranje u Srbiji, kao i u drugim zemljama u regionu, formira kao samostalni državni organ, izvan takozvanih „ministarstava sile“ (Ministarstvo unutrašnjih poslova, Ministarstvo odbrane). Tom prilikom je nedvosmisleno ukazano da samo ukoliko Centar bude civilni organ, koji nije u sastavu pomenutih ministarstava, može računati na pomoć međunarodnih organizacija i donatora.
Centar za razminiranje u Srbiji, pored ostalog, obavlja izviđanje lokacija za koje se sumnja da su zagađene kasetnom municijom, minama i drugim neeksplodiranim ubojitim sredstvima (NUS), izrađuje projekte za razminiranje, dostavlja ih donatorima ili međunarodnim fondacijama radi obezbeđenja donacija za njihovu realizaciju, vrši kontrolu kvaliteta razminiranja, obavlja međunarodnu saradnju, stara se o sprovođenju međunarodnih standarda i izvršavanju međunarodnih ugovora i dr.
U Srbiji razminiranje obavljaju specijalizovana preduzeća i druge organizacije koje su za te poslove registrovane, tehnički opremljene i kadrovski osposobljene.
Konkursne procedure za izbor izvođača radova za realizaciju projekata za humanitarno razminiranje koji se finansiraju iz međunarodnih donacija sprovodi donator, po pravilu uz učešće međunarodnih fondacija preko kojih plasira donacije. U ostalim slučajevima konkursne procedure sprovodi investitor.
Podaci o površinama na kojima se nalazi kasetna municija, avionske bombe – rakete, mine i drugi NUS, koji će biti izneti u ovom materijalu, ne odnose se na zemljište i objekte koje koristi vojska i policija u Srbiji.
Kasetna municija
Utvrđeno je da je u toku bombardovanja 1999. godine NATO delovao kasetnim bombama po više stotina lokacija u 16 opština u Srbiji, ne računajući opštine na Kosovu i Metohiji. (Grad Niš – opština Medijana i opština Crveni Krst, Kraljevo, Brus, Preševo, Bujanovac, Kuršumlija, Raška, Gadžin Han, Tutin, Sjenica,Čačak, Vladimirci, Knić, Stara Pazova i Sopot).
Prilikom bombardovanja snage NATO-a su koristile sledeće kasetne bombe: RBL – 755, CBU – 87, CBU – 99, AGM – 154/A i BL-755 u kojima se nalazilo od 145 do 247 komada kasetne municije tipa MK-1, MK-4, MK-118, BLU-97A i BLU-97A/B.
U toku i neposredno nakon bombardovanja, policija i vojska Srbije je uklanjala neeksplodiranu kasetnu municiju koja se nalazila na površini zemlje što je značajno uticalo na smanjenje broja stradalih, pre svega, dece.
S obzirom da tom prilikom nije otkrivana i uništavana neeksplodirana kasetna municija koja je prodrla u zemlju, taj posao se sada obavlja kako bi se u potpunosti osigurala bezbednost ljudi.
Na teritoriji Republike Srbije kasetna municija se još uvek nalazi na površini od oko 750,000 m2.
U skladu sa Međunarodnim standardima do sada je kasetna municija očišćena sa površine od 13.100.000 m2.
Sredstva za obavljena čišćenja od kasetne municije obezbeđena su:
- preko Međunarodne fondacije za jačanje bezbednosti ljudi (ITF) iz donacija SAD, Norveške, Nemačke, Irske, Češke i Južne Koreje;
- Fabrika duvana u Nišu je 2004. godine finansirala razminiranja kruga te fabrike;
- Ministarstvo za kapitalne investicije Republike Srbije i Direkcija za urbanizam i izgradnju u opštini Raška finansirali su 2006., odnosno 2009. godine čišćenje kasetne municije na dve lokacije na Kopaoniku, dok je 2016. godine Kontrola letenja Srbije i Crne Gore “SMATSA” d.o.o. finansirala čišćenje kasetne municije na jednoj lokaciji na Kopaoniku.
- Vlada Ruske Federacije je 2008., 2009., 2013. i 2014. godine godine finansirala razminiranje – čišćenje kasetne municije sa četiri lokacije u Nišu.
Avionske bombe – rakete na kopnu
Pretpostavlja se da se, od bombardovanja 1999. godine, neekplodirane avionske bombe-rakete nalaze na teritoriji R Srbije na oko 150 lokacija u zemlji na dubini i do 20 metara.
Izviđanje ostalih lokacija za koje se sumnja da su zagađene neeksplodiranim avionskim bombama – raketama je u toku.
Mine
Nakon prikupljanja relevantnih informacija, Centar je u saradnji sa ITF-om organizovao izviđanje na prostoru od oko 10.000.000 m2 za koji se sumnjalo da je miniran u pograničnom području sa Hrvatskom, u selima Jamena, Morović i Batrovci u opštini Šid.
Utvrđeno je da su protivpešadijske i protivtenkovske mine bile postavljene na površini od 5.906.791 m2.
Razminiranje navedenog prostora završeno je 10.novembra 2009. godine, prema 44 projekta Centra. Pronađeno je i uništeno 5.139 raznih vrsta mina. Razminirano zemljište je vraćeno na upotrebu i bezbedno se koristi.
Za razminiranje navedenog prostora ITF je iz donacija SAD, Španije, Nemačke, Norveške, Kanade, Češke i EU obezbedio sredstva za realizaciju 43 projekta, dok je jedan projekat finansirala Građevinska direkcija Srbije.
Na teritoriji Srbije, u pograničnom području sa Hrvatskom više nema minskih polja.
Zalihe protivpešadijskih mina su uništene u maju 2007. godine.
Protivpešadijske mine se ne proizvode u Srbiji.
Krajem 2009. godine, Centar je došao do saznanja da se uz administrativnu liniju sa Kosovom i Metohijom nalaze razne vrste mina.
Centar je, uz pomoć Norveške narodne pomoći (NPA) i ITF-a, obavio izviđanje na tom prostoru. Utvrđeno je da se mine u Bujanovcu i Preševu nalaze na 10 lokacija, ukupne površine od oko 3.500.000 m2.
Centar je pripremio više projekata za razminiranje i u 2012. godini, nakon lobiranja kod ITF-a i drugih donatora, obezbeđena su sredstva za realizaciju dva projekta Centra, i to jednog u Preševu, površine od 88.032 m2, za čiju realizaciju je sredstva, preko ITF-a, izdvojila Vlada SAD, i jednog u Bujanovcu, površine od 75.987 m2, za čiju realizaciju je sredstva, preko ITF-a, izdvojila Savezna Republika Nemačka.
U 2013. godini, iako je Centar pripremio više projekata za razminiranje mina, nije bilo razminiranja zbog nedostatka novca za realizaciju tih projekata.
U toku 2014. godine realizovana su dva projekta Centra za razminiranje za čiju realizaciju je sredstva, preko ITF-a, obezbedila Vlada SAD, u opštini Preševo, ukupne površine od 270.616 m2.
U toku 2017. godine realizovan je jedan projekat Centra za razminiranje u opštini Bujanovac, ukupne površine 275.800 m2, za čiju realizaciju je sredstva izdvojila Vlada Republike Srbije, a koja su, preko ITF-a, uvećana sredstvima Vlade SAD.
Aprila 2018. godine realizovan je projekat Centra za razminiranje, takođe u opštini Bujanovac, ukupne površine 113.600 m2, za čiju realizaciju je sredstva izdvojila Vlada Republike Srbije, a koja su, preko ITF-a, uvećana sredstvima Vlade SAD.
U periodu septembar-decembar 2018. godine, realizovana su 4 projekta Centra za razminiranje, takođe u opštini Bujanovac, ukupne površine 509.420 m2, za čiju realizaciju je sredstva izdvojila Vlada Republike Srbije, a koja su, preko ITF-a, uvećana sredstvima Vlade SAD i Vlade Republike Koreje.
U periodu jun-novembar 2019. godine, realizovana su 3 projekta Centra za razminiranje, takođe u opštini Bujanovac, ukupne površine 606.210 m2.
Sredstva za realizaciju jednog projekta izdvojila je Vlada Republike Srbije, a koja su, preko ITF-a, uvećana sredstvima Vlade SAD i Vlade Republike Koreje.
Jedan projekat finansirala je Vlada Japana, uz podršku SAD, preko ITF-a.
Jedan projekat finansiralo je Akcionarsko društvo „Elektromreža Srbije“ – Direkcija za održavanje prenosnog sistema, Beograd.
U periodu oktobar - decembar 2020. godine, realizovan je 1 projekat Centra za razminiranje, u opštini Bujanovac, ukupne površine 269.280 m2.
Sredstva za realizaciju projekta izdvojila je Vlada Republike Srbije, koja su, preko ITF-a, uvećana sredstvima Vlade SAD.
U oktobru 2021. godine, realizovan je 1 projekat Centra za razminiranje, u opštini Bujanovac, ukupne površine 294.230 m2. Sredstva za realizaciju ovog projekta izdvojila je Vlada Republike Srbije, koja su, preko ITF-a, uvećana sredstvima Vlade Republike Koreje i Vlade SAD.
U septembru i oktobru 2022. godine, realizovana su 2 projekta Centra za razminiranje, u opštini Bujanovac, ukupne površine 171.500 m2. Sredstva za realizaciju ovih projekata izdvojila je Vlada Republike Srbije, koja su, preko ITF-a, uvećana sredstvima Vlade Republike Koreje i Vlade SAD.
Sumnja se da se u Bujanovcu mine nalaze na još oko 390.000 m2, kao i na lokacijama na kojima su avgusta 2019.godine i avgusta 2021. godine izbijali požari, a po rečima očevidaca, na više mesta čule su se eksplozije nakon požara, što ukazuje na postojanje minski eksplozivnih sredstava na tom prostoru. Izviđanje na tom prostoru radi potvrđivanja ili odbacivanja sumnji o njegovoj miniranosti biće obavljeno u narednom periodu.
Ostala neeksplodirana ubojita sredstva (NUS)
Sumnja se da se, nakon požara i eksplozija u vojnim magacinima (Paraćin, Kraljevo, Vranje), van vojnih objekata još uvek nalaze razne vrste NUS na površini od oko 13.500.000 m2.
Za ostale lokacije za koje se sumnja da su zagađene različitim vrstama NUS, u toku je izviđanje radi preliminarne procene rizika.
Ruska državna agencija „Emercom “ je u periodu 2009 -2018. g, kao pomoć Rusije našoj zemlji u oblasti humanitarnog razminiranja, prema našim projektima i uz naš nadzor, obavila razminiranje na 12 lokacija u Paraćinu i Ćupriji, ukupne površine od 5.986.060 m2, na kojima je pronađeno i uništeno 12.826 komada raznih vrsta NUS-a.
Vodeni tokovi
Od bombardovanja naše zemlje 1999. godine, neeksplodirane avionske bombe-rakete nalaze se i u reci Savi i reci Dunav: (Most Bogojevo – Erdut, Most Bačka Palanka – Ilok, Novi Sad 1 – uzvodno od mosta Sloboda, Novi Sad 2- nizvodno od železničkog mosta, Luka Pančevo, Dalekovod Ritopek – Ivanovo, Most Smederevo – Kovin, Luka Prahovo, Šabac, Obrenovac 1 – u blizini termoelektrane, Obrenovac 2 – u blizini fabrike Barič).
Sumnja se da se u reci Savi na području sela Jamena nalaze improvizovane minske naprave zaostale iz perioda sukoba 1991-1995. godine.
U Đerdapskoj klisuri na Dunavu, na teritoriji Srbije, u blizini Prahova, 1944. godine potopljeni su nemački ratni brodovi sa protivbrodskim minama i drugim ubojitim sredstvima. Na ovoj lokaciji je 2006. godine obavljeno izviđanje i utvrđeno je da su tu potopljena 23 broda, a da se na 4 broda nalaze protivbrodske mine i drugi NUS, koji otežavaju plovidbu brodova tim delom Dunava i predstavljaju stalnu opasnost za ljude i životnu sredinu.
Za ostale lokacije u vodenim tokovima R Srbije, za koje se sumnja da su zagađene različitim vrstama NUS, u toku je izviđanje radi preliminarne procene rizika.
Međunarodna saradnja
Centar za razminiranje ostvaruje međunarodnu saradnju sa brojnim subjektima.
Saradnja sa ITF-om, kao i regionalna saradnja kroz razne forme rada Saveta za koordinaciju protivminskog delovanja u jugoistočnoj Evropi, čiji je Centar član, daje dobre rezultate.
Nakon osnivanja Centra, ITF je snažno podržao Centar u prvo vreme obezbeđujući donacije za obuku kadrova, tehničko opremanje i izviđanje minski sumnjivog prostora, a već 2003. godine počeo je sa finansiranjem naših projekata za humanitarno razminiranje.
ITF i Centar su potpisali Memorandum o razumevanju kojim se dalje unapređuje saradnja između Centra i ITF-a.
Centar je uspostavio saradnju i sa Ministarstvom za vanredne situacije Ruske Federacije i ruskom državnom agencijom „Emercom“, koja već devetu godinu, kao pomoć Rusije našoj zemlji, obavlja razminiranje u Srbiji”.
Centar i ruska državna agencija „Emercom“ su potpisali Memorandum o uzajamnom razumevanju kojim su stvorene pretpostavke za realizaciju Programa humanitarnog rauzminiranja u Srbiji, koji finansira Rusija.
Finansiranje humanitarnog razminiranja
S obzirom da rešavanje problema u vezi sa humanitarnim razminiranjem u zemljama zapadnog Balkana dugo traje, a da se javila potreba za razminiranjem velikih površina u pojedinim zemljama Azije, Afrike, Bliskog istoka i nekih delova bivšeg SSSR-a, interes donatora za finansiranje razminiranja u regionu, pa i u Srbiji, slabi, jer donatori sve više svoja sredstva usmeravaju za razminiranje u zemljama izvan Evrope.
Pored navedenoga, sve su izraženiji zahtevi donatora da Srbija iz budžeta izdvaja sredstva za operacije razminiranja kao što to rade druge zemlje u regionu (Srbija do 2014. godine nije izdvajala sredstva iz budžeta za te namene).
U želji da poveća ili makar da zadrži dosadašnji nivo donacija za realizaciju projekata za razminiranje u našoj zemlji, Centar za razminiranje Republike Srbije na svim sastancima sa međunarodnim organizacijama i donatorima ističe da Srbija iz budžeta izdvaja sredstva za humanitarno razminiranje finansirajući rad Centra kao državnog organa koji se u celosti finansira iz budžeta, kao i za rad Sektora za vanredne situacije Ministarstva unutrašnjih poslova čiji stručnjaci skoro svakodnevno širom Srbije uništavaju neeksplodirana ubojita sredstva, uključujući i ona koja se pronalaze na površinama projekata koji se finansiraju iz donacija, ali da zbog teške ekonomske krize, Srbija nije bila u mogućnosti da u prethodnom periodu iz budžeta finansira operacije razminiranja.
Međutim, i pored toga, na sastancima država članica Konvencije o zabrani upotrebe, skladištenja, proizvodnje i prometa protivpešadijskih mina i o njihovom uništavanju, koji se održavaju na polugodišnjem i godišnjem nivou, Srbiji se upućuje preporuka da iz sopstvenih fondova izdvaja sredstva za razminiranje čime bi slala pozitivne signale donatorima i kako bi u rokovima određenim pomenutom Konvencijom izvršila preuzete obaveze u vezi sa razminiranjem.
Pored navedenog, Savezna Republika Nemačka je otišla i korak dalje, pa je zauzela stav da će finansirati neke projekte za razminiranje u Srbiji tek kada Srbija bude izdvojila makar 10% od vrednosti donacije koju daje Nemačka.
Ukoliko bi taj princip primenili i drugi donatori, to bi predstavljalo veliki problem za dalje razminiranje u Srbiji koje se skoro u celosti finansira iz donacija.
S obzirom na izneto, potrebno je na različitim nivoima, pa i diplomatskim putem, ukazati donatorima da Srbija čini sve što je moguće da se naša zemlja očisti od kasetne municije, mina i drugog NUS, ali da imajući u vidu ekonomsku situaciju u Srbiji apelujemo na države donatore da nastave sa pružanjem pomoći Srbiji u oblasti humanitarnog razminiranja.
